Van de Rijps mandala van het Zelf
De mandala achter Van de Rijp speelt met de vier kleuren, Schoppen ♠, Harten ♥, Klaveren ♣ en Ruiten ♦. De centrale mandala rechts achter de tuinkunstenaar speelt slechts met twee vormen, met cirkel en vierkant.
De vier kleuren van het kaartenspel herinneren aan de vier standen en daarmee aan de maatschappij. Cirkel en vierkant echter zijn niet alleen slechts veel meer abstract dan de kleuren van het kaartenspel, zij verwijzen Jungiaans gezien ook naar het ‘Zelf’ van de individuele mens. Zo gezien representeren beide mandalaperken samen tegelijk tegenstelling en samenhorigheid van collectief en individu. De analytische psychologie definieert ‘het Zelf’ als het geheel van de persoonlijkheid en als haar centrum. Echter pas als de persoon een integrale verandering onderging, die Jung als ‘individuatieproces’ beschreef, verschijnt het Zelf ook als centrum aan het ik (Neumann 1992: 89).
In hoeverre Van de Rijp dit individuatieproces had doorlopen op het moment dat hij de ‘mandala van het Zelf’ in zijn tuin aanlegde en in zijn tuinportret vereeuwigde is vanwege de ontbrekende persoonlijke informatie moeilijk tot onmogelijk vast te stellen. Alsnog nodigt de middelste mandala uit, om in termen van symbolen van ‘het Zelf’ onderzocht te worden. Mede omdat hij zich zo opvallend onderscheidt van de gebruikelijke vormgeving van vierkante perken van zijn tijd (Van der Groen 1699), vertelt hij indirect alsnog iets over de persoonlijkheid van Van de Rijp. De mandala van het Zelf onderscheidt zich door zijn opvallende eenvoud en door zijn consequente beperking op eenvoudige cirkel- en vierkantdelen en -vormen. Exact deze vormen worden vandaag nog in individuatieprocessen zichtbaar in mandaladromen en spontane creaties. Om de radicale abstractie en beperking op cirkel en vierkant en om de afwezigheid van typisch christelijke symbolen ben ik geneigd te vermoeden, dat Van de Rijp ook zijn godsbeeld had gerelativeerd, dat hij God al minder antropomorf of mensvormig zag dan nog menig tijdgenoot van hem.
Mandala's van het Zelf treden ook prospectief op, vooruitwijzend op de vereniging en integratie van paradoxale tegenstellingen in diepere lagen van de psyche en het leven. Soms kondigen zij de ontwikkeling en de bewustwording van het Zelf aan het ik-bewustzijn aan. Een gezonde en gebalanceerde psyche met een voldoende sterk ik kan deze processen verwelkomen, emotioneel doorleven en verstandelijk ondersteunen door met de opkomende en verschijnende motieven te spelen. Een groot maar zwak ego kan in deze processen schade lijden, een sterk ego zal hen echter aankunnen en in het proces nog sterker worden.
De resultaten van dit werk van het onbewuste worden niet als prestaties van wil, gevoel of verstand ervaren. Zij verschijnen als geschenken, aangereikt van het onbewuste zodra ze klaar zijn, om symbolisch in het bewustzijn uitgebeeld te worden. Dat het bewustzijn deels met het onbewuste kan coöpereren, sluit niet uit, dat het onbewuste autonoom werkt en als een natuurkracht en -verschijnsel zijn eigen gang gaat, naast en dwars over wat de mens bewust doet en laat. De resultaten verschijnen als vrucht van onbewuste rijpingsprocessen.
Psychologisch gezien heeft alles betekenis, ook het kleinste detail. Zo ook de geometrische vormen in de besloten tuin, en de getallen die zij representeren of bevatten. Wat de tuinkunstenaar zelf en bewust in de vormen die hij schiep en in de getallen waarmee hij speelde legde, is vandaag onbekend. Hun algemene en psychologische betekenis echter kan benaderd worden door hen met cultuur-historische parallellen te vergelijken. Vanuit het resulterende beeld kan voorzichtig gesloten worden op de scheppende en vormgevende tuinkunstenaar.
In het tuinportret en de perken vallen vooral de getallen drie en vier op, ook in de centrale perkenmandala van het Zelf. Er liggen drie keer drie rechthoekige perken op de voorgrond met in elk drie bloemen. Daarachter liggen drie mandalaperken, elk geordend met het getal vier en een piëdestal met bloemenvaas erop in het centrum. Het middelste van de drie mandala's bestaat duidelijk zichtbaar uit combinaties van cirkel- en vierkantdelen en -vormen en uit rechthoeken aan de rand boven en onder. De getallen een, twee, drie en vier en de cirkel en vierkant vragen om interpretatie.
- 100 jaar Rijpenhofje
- Het Rijpenhofje
- Schilderijen
- Waardering
- Gerard van de Rijp in zijn tuin
- Het spirituele hof
- Het beminde hof
- Het analytische hof
- Appels en peren vergelijken
- Alchemie, Chassidisme en tuinkunst
- Jungiaanse en symbolische psychologie
- Van de Rijps tuinkunst als onbewuste expressie
- Van de Rijp als Adam
- Van de Rijps anima en zelf
- De tuin als archetype
- De roos als archetype
- De stokroos als archetype
- Stok en staf
- De boom als archetype
- De plant als opus magnum
- De perkenmandala's
- De hogere én de lagere mens
- Een momentopname van innerlijke rijping
- Vier, drie, twee en één in het tuinportret
- Onvermoeide fascinatie
- Een leven lang
- Conclusie en wens
- Gozewijn Centen en zijn gezin
- Schilderijen
- Het Rijpenhofje in 1982
- Reglement voor het Rijpen Hofje 1837
- Vier eeuwen hofjes in Amsterdam
- Dank
- Bronnen