Tetractys en quaterniteit in de analytische psychologie
Het natuurlijke en niet belemmerde zelf toont zich in dromen en mythen als viervoud, met vier afdelingen of een ander structuur die van het getal vier is afgeleid, zoals acht of zestien (Timmers 2001: 623).
De geordende en gestructureerde vier met een centrum, in de vorm van een mandala, beeldt in de Jungiaanse psychologie het ‘zelf’ uit. Daarbij staat het zelf voor het totaal van de persoonlijkheid, voor al het bewuste en voor al het onbewuste dat een individu in verloop van zijn leven in zijn bewustzijn tot op heden integreerde. Het zelf wordt daarbij middelpunt en horizon in het onbewuste toegekend. Het ik, of ego, dat in dit proces groeit en sterker wordt, stabiliseert de persoonlijkheid tussen de eisen van instinct en drift, het onbewuste en de buitenwereld, en het zelf.
De tetractys beeldt het proces van innerlijke zameling van veelheid tot eenheid van het zelf uit. In dromen verschijnt zij als een in vieren gedeeld cirkel, als cirkel die vier delen bevat, als vierkant, een vierkant gebouw, plein of ruimte, of als symmetrische tuin met een oprijzend centrum. Zij komt ook voor als een ongedeelde cirkel, zoals een bloem of bol, vier stoelen, vier kleuren, vier jaargetijden, een schaal met vier vruchten, een dier met vier ogen, vier mensen in een boot of vliegtuig of rond een tafel, of veelvouden van vier, zoals een wiel met acht spaken, een klok met twaalf cijfers of als zodiak met twaalf huizen. Meestal interesseert de dromer zich niet voor getallensymboliek en kent de betekenis van het getal vier in deze samenhang niet. (Jung GW 11: 69-70)
In een quaterniteit wijkt vaker één van de vier af door een bijzondere vorm, rol of positie, of is anders geaard, wat haar een één-plus-drie- of één-versus-drie-structuur geeft. In de Joodse traditie hebben drie van de vier cherubijnen en in de christelijke traditie hebben drie van de vier evangelisten een dierlijk hoofd, maar in beide heeft de vierde een menselijk gezicht.
Een apocrief voorbeeld van deze verhouding van drie versus de één of de drie plus de één, is de onderwereld van Henoch, waar de overledenen verblijven tot het laatste oordeel. Henochs onderwereld was in vier ruimten verdeeld, waarvan drie donker waren en één licht was en een lichte waterbron had voor de rechtvaardigen (Hen 22:1-9). Henoch zag ook vier gezichten van god; drie loofden, baden en smeekten, en het vierde weerde satan af (Hen 40:7). Voegt het vierde zich bij de drie zo ontstaat het éne, het totale.
De Jungiaanse psychologie onderscheidt traditioneel vier manieren van psychische oriëntering of vier bewustzijnsfuncties:
- het denken stelt vast wát iets is;
- het voelen beoordeelt óf het bevalt of niet;
- de waarneming stelt vast dát er iets is en hoe het is;
- de intuïtie stelt mogelijkheden, afkomst en doel vast.
Pas de vier beustzijnsfuncties samen bevredigen de menselijke oriëntatie en ronden haar af. Het ronde en de cirkel idealiseren totaliteit en volledigheid. In de analytische psychologie staat de vierde oriënteringsfunctie als ‘minderwaardig’ tegenover de hoofdfunctie. Zij is minderwaardig of ‘inferieur’, omdat zij min of meer onbewust blijft en relatief onderontwikkeld. Voor wie zich hoofdzakelijk via het denken oriënteert zal de gevoelsfunctie de inferieure functie zijn en voor wie zich hoofdzakelijk via de intuïtie oriënteert de waarneming. In het individuatieproces wordt de inferieure functie ontdekt en zo ver mogelijk ontwikkelt.
- 100 jaar Rijpenhofje
- Het Rijpenhofje
- Schilderijen
- Waardering
- Gerard van de Rijp in zijn tuin
- Het spirituele hof
- Het beminde hof
- Het analytische hof
- Appels en peren vergelijken
- Alchemie, Chassidisme en tuinkunst
- Jungiaanse en symbolische psychologie
- Van de Rijps tuinkunst als onbewuste expressie
- Van de Rijp als Adam
- Van de Rijps anima en zelf
- De tuin als archetype
- De roos als archetype
- De stokroos als archetype
- Stok en staf
- De boom als archetype
- De plant als opus magnum
- De perkenmandala's
- Mandala's in de prehistorie
- Boeddhistische en christelijke mandala's
- Het orthodoxe dilemma in mandala's
- Kinderen tekenen spontaan mandala‘s
- De mandala's van Isabelle Staehle
- De psychologische betekenis van de mandala
- Geometrie
- De mandala van de vier standen
- De mandala van het zelf
- De hogere én de lagere mens
- Een momentopname van innerlijke rijping
- Vier, drie, twee en één in het tuinportret
- Onvermoeide fascinatie
- Een leven lang
- Conclusie en wens
- Gozewijn Centen en zijn gezin
- Schilderijen
- Het Rijpenhofje in 1982
- Reglement voor het Rijpen Hofje 1837
- Vier eeuwen hofjes in Amsterdam
- Dank
- Bronnen