Onvermoeide fascinatie

Het falen van de alchemist, het moeilijk te bereiken voorwerp te creëren, het falen van de Chassid, de wereld van de Messias naar de aarde te trekken, en het falen van tuinliefhebber, de begeerde bloem of vrucht te kweken, woog niet op tegen de fascinatie van het streven naar het gekoesterde doel. Net zo weinig als het uitblijven van de Parusie, de wederkomst van Christus als rechter, het christendom verstoorde.

Wie door een archetype gegrepen is kan zich moeilijk tegen de dringende eisen van dat archetype verzetten (Bolen 1986, Neumann 1992). De gegrepen mens zal ingaan tegen alle conventies, zoals een zuigeling om zijn voeding schreeuwt ongeacht zijn omgeving, zoals een dief die het stele niet kan laten waar hij ook is en welke straf hem ook dreigt. De beleving van een archetype kan volstrekt onbewust blijven, vergelijkbaar met menig instinct, en alsnog, of juist daarom, zo levendig en totaal zijn, dat de verwerving van gedifferentieerde kennis hierover achteraf er nog maar relatief weinig aan kan toevoegen. Zo belangrijk rationeel inzicht in psychische processen de moderne mens ook verschijnen mag, het rationele alleen bereikt niet de kracht van een numineuze of mystieke ervaring.

Essentieel is de ervaring en niet haar intellectuele illustratie en interpretatie, hoewel deze kan helpen, terug te vinden tot de ervaring en deze levend te houden. Intellectuele analyse, hoewel in zich zelf een waardevolle ervaring, kan de ervaring die zij analyseert niet vervangen. Alchemisten, Chassidim en tuiniers beschreven hun ervaringen in boeken en illustreerden hen op taferelen, zoals Van de Rijp in zijn tuinportret. Echter konden zij hun ervaring nog niet zo objectiveren en psychologische begrijpen als wij vandaag met de analytische en symbolische psychologie (Jung GW 14/2: 323).