Kunst als manifestatie van het onbewuste

In termen van Jungiaanse psychologie is een kunstwerk een bundeling van cultuurhistorische aspecten in een onwillekeurig individueel fantasieproduct:

Naast de blijkbar persoonlijke bronnen beschikt de creatieve fantasie ook over de vergeten en reeds lang overwoekerde primitieve geest met zijn karakter­istieke beelden, die zich openbaren in mythologieën van alle volkeren uit alle tijden. De som van deze beelden vormt het ‘collectieve onbewuste’, dat elk individu via de erfelijkheid in potentie heeft mee­gekregen. Dit vormt het psychische correlaat van de differentiëring van de menselijke hersenen.

Dit is de oorzaak waarom mythische beelden spontaan en met onderlinge overeenstemming steeds weer opnieuw kunnen ontstaan, niet alleen in alle hoeken van de wijde wereld, maar ook in alle tijden. Ze zijn nu eenmaal altijd en overal aanwezig. Het is daarom ook heel vanzelfsprekend dat we mythologische motieven die etnisch of in tijd zeer ver uiteen liggen, zonder meer in verband kunnen brengen met een individueel fantasie systeem. De creatieve grondslag is namelijk overal dezelfde menselijke psyche, en dezelfde menselijke hersenen, die met betrekkelijk geringe variaties overal op dezelfde wijze functioneren.

C. G. Jung, Küsnacht-Zürich, 1924
Libido in transformatie,
Lemniscaat, Rotterdam 1995, pagina 200.

Kortom, gezien vanuit Jungiaanse psychologie verwijst een creatieve manifestatie, als het tuinportret van Gerard van de Rijp, behalve naar zijn persoonlijke tijd en ruimte ook terug in de geschiedenis van cultuur, mensheid en leven.

Omdat over de persoon van Van de Rijp nog maar weinig bekend is, zal ik trachten, de symbolen in zijn tuinportret in het licht van hun universele betekenissen in zijn eigen tijd én in het verleden te plaatsen. Daarbij is het feit, dat Van de Rijps na-Rembrandts tuinportret geen artistiek hoogstandje is, dieptepsychologisch eerder een aanbeveling dan een probleem. Want waar de weergave problemen veroorzaakt kan het onbewuste zijn beelden des te gemakkelijker erin smokkelen (Jung 2002: 14, Neumann 1954 en 1961).