Innerlijk goud,
de onbereikbare steen
Het moeilijk te bereiken alchemistische goed had vele namen. Innerlijk goud was er maar een van. Alchemisten wilden voor mindere metalen als lood een staat van goud bereiken. Van Helmont was overtuigd ervan dat het hem al gelukt was. Goud was tegelijk stoffelijk én spiritueel het hoogste bereikbare goed. Voor de alchemist was goud niet alleen een symbool voor wat hij wilde bereiken, het was wat hij wilde bereiken.
Synthetische goudkristallen vervaardigd met het chemische chloorgas-transportproces. Zuiverheid > 99,99%. Scheikundig element Au (Latijns aurum) met het atoomnummer 79 alchemist-hp 2009 commons.wikimedia
Met de bereiding van de ‘steen der filosofen’, de ‘steen der wijzen’ of het ‘levenselixer’ zocht men met de verheffing van minderwaardige stoffelijke materialen tegelijk de eigen spirituele verheffing. De éne zoektocht moest tegelijk de uiterlijke stoffelijke en de spirituele perfectionering realiseren. Het laatste was psychologisch gesproken een streven naar een menselijk vollediger bestaan.
Metaforisch denken en ervaren, ofwel dat een ding tegelijk nog iets anders is, was vertrouwd door lectuur van Bijbel en klassieke geschriften. Het metaforische goud leeft als het ware voort in gezegden, zoals in ‘hart van goud’. Alchemisten gebruikten in hun geschriften christelijke termen en beelden die hun bedoelingen konden weergeven. Sommigen verstonden hun streven christelijk en in overeenstemming met de kerkelijke leer. Anderen gaven met de christelijke terminologie hun bedoelingen een veilig christelijk jasje.
Kerkelijke dogmatici observeerden het streven van alchemisten met begrijpelijk wantrouwen. Doordat alchemisten het niet in de kerk zochten en niet verwachten het daar te vinden zetten zij een onuitgesproken vraagteken bij het spirituele monopolie van de kerk, haar leer, personeel en rituaal. Van Helmont was niet de enige die de inquisitie van heresie beschuldigde. Hoe lastig dat kon liggen mag daaruit blijken dat hij pas na zijn dood volledig gerehabiliteerd werd. Daaruit blijkt echter ook dat kerkelijke geleerden de alchemistische geschriften grondig bestudeerden en goed kenden.
Een 860kg blok gouderts met daarvoor op een rood kartonnetje 30g goud dat daaruit kan worden gewonnen. Toi goudmijn, Japan PHGCOM 2007 en.wikipedia.org
De ‘steen der wijzen’ wordt terecht als de grote verlegenheid van de alchemie gezien. Want hij werd nooit geproduceerd. Daarom kon ook niemand ooit aangeven wat deze steen in daad en waarheid is. Waarschijnlijk betreft hij een psychologische ervaring. Dit zou de gegronde vrees kunnen verklaren, een geestelijke storing op te lopen in dit werk (Jung GW 13: 349). Integratie van nieuwe onbewuste inhouden in het bewustzijn, zoals in het indivivduatieproces gebeurt, bereikt niemand die zich vastklampt aan traditie, overkomen moraal en ‘verstandige’ principes. Daarmee vernietigt een mens zijn zelf waarvoor hij het vat zou zijn kunnen.
Goud willen maken en een hoftuin aanleggen waren pogingen iets van een gouden verleden, iets van de oorspronkelijke maar verloren gegaan paradijselijke toestand te herstellen. Geen alchemist realiseerde ooit de ‘steen der wijzen’, alsnog groeide menigeen aan zijn streven innerlijk psychologisch. Vandaag wordt betreurd dat ethiek en moraal de groei van wetenschap en techniek nauwelijks of niet bijbeent. In alchemistische termen zou men kunnen zeggen, dat men de geest van de steen kwijt is, of niet in staat hem van het duivelse naar het goddelijke te transformeren.