De werking van het onbewuste op het bewustzijn

Complementair en compensatief

Zonder een althans relatieve autonomie zou ook de algemene ervaring van de complementaire, respectievelijk compensatorische functie van het onbewuste onmogelijk zijn. Zou het onbewuste werkelijk afhankelijk zijn van het bewustzijn, dan zou het ook niet meer en andere zaken bevatten dan het bewustzijn. (Jung VW 9: 97)

Complementair kleurencirkel, 1708
Met de traditionele complementaire kleuren,
rood en groen, geel en violet, blauw en oranje.
Een van de vroegste voorbeelden van kleurenwielen in Newton's stijl
in handleidingen voor kunstenaars.
Uit: Traite de la peinture en mignature, Den Haag 1708
Claude Boutet (1679–1708) toegeschreven.
Tussen 1672 en het einde van de achtiende eeuw
werden er door heel Europa veel edities van geprint.
Dicklyon 2008 wikimedia.commons — *Complementair kleurencirkel*, 1708 Met de traditionele complementaire kleuren, **rood** en **groen**, **geel** en **violet**, **blauw** en **oranje**. Een van de vroegste voorbeelden van kleurenwielen in Newton's stijl in hand- leidingen voor kunstenaars. Uit: *Traite de la peinture en mignature*, Den Haag 1708. Claude Boutet (1679 - 1708) toegeschreven. tussen 1672 en het einde van de achttiende eeuw werden er door heel Europa veel edities van geprint. Dicklyon 2008 wikimedia.commons

Voor Jung werkte het autonome onbewuste op het bewustzijn ‘complementair’ en ‘compenserend’. Het onbewuste toont zich tegenover een eenzijdig bewustzijn complementair, contrasterend of tegengesteld. Zoals in een kleurencirkel rood en groen, geel en paars, blauw en oranje elkaar complementair tegenover staan. Daarmee tracht het onbewuste, eenzijdigheden in het bewustzijn aan te vullen en in balans te brengen. Om de persoonlijkheid te completeren en om innerlijke spanningen te minderen dringt het onbewuste het bewustzijn binnen met ‘freudiaanse versprekingen’, complexen, dromen, fantasieën, fascinaties, hobby's, ingevingen, obsessies en meer.

Aangezien nu de betekenis van de meeste dromen niet samenvalt met tendensen van het bewustzijn, maar karakteristieke afwijkingen vertoont, moeten we aannemen, dat het onbewuste, de matrix van de dromen, een zelfstandige functie heeft. Ik noem dit de autonomie van het onbewuste. De droom gehoorzaamt niet alleen niet aan onze wil, maar plaatst zich vaak in schrille tegenstelling tot de bedoelingen van het bewustzijn. De tegenstelling is echter niet altijd zo uitgesproken: soms wijkt de droom slechts in geringe mate af van de bewuste instelling of tendens af, en brengt modificaties aan, soms kan hij zelfs met de inhoud of tendens van het bewustzijn samenvallen. Toen ik dit gedrag wilde formuleren, bood zich als enige mogelijk begrip dat van de compensatie aan. Alleen het begrip ‘compensatie’ is mijns inziens in staat alle gedragswijzen van de droom zinvol samen te vatten. Compensatie moet streng onderscheiden worden van complementering. ‘Complement’ is een te beperkt en beperkend begrip, dat niet voldoende is om de droomfunctie passend te verklaren, aangezien het een als het ware dwangmatig aanvullingsproces betekent. Compensatie daarentegen is, zoals de term aangeeft, een naast elkaar houden en vergelijken van verschillende gegevens en standpunten, waardoor een evenwicht of een aanpassing tot stand komt. (Jung VW 1: 169)

Isaak Newton′s asymmetrische kleurenwiel.
Uit: “Opticks”, 1704, boek I, deel II, voorstel IV, probleem 2.

“In a mixture of primary colours,
the quantity and quality of each being given,
to know the colour of the compound.”

Newton vergeleek de spectrale kleuren van de zon
met de loop van muzieknoten - volgens een Dorische modus
vergelijkbaar met de ‘witte’ toonladder op de piano -,
en verbond hen met planetaire symbolen.
Hij begon met D en verdeelde de omtrek
volgens muzikale verhoudingen in bogen van DE naar CD.
Elk segment kreeg een spectrale kleur,
beginnend met rood voor DE, via oranje, geel,
groen, blauw, indigo, tot violet voor CD.
Hij gaf de ‘graviteitscentra’ van de kleuren aan
met de punten p, q, r, s, t, u en x.
Het midden van de cirkel, O, veronderstelde hij wit.
Kleuren buiten het spectrum, Z,
beschreef hij met hun ligging tussen O
en de spectrale kleur Y.
Kleuren die elkaar tegenover lagen
contrasteerden en harmonieerden volgens Newton het meest.
Maximkaaa 2010 wikipedia.org.
RGB-kleurenvulling 2014 Kalab — **Isaak Newton's asymmetrische kleuren- wiel**. Uit: ‘*Opticks*’, 1704, boek I, deel II, voorstel IV, probleem 2. ‘*In a mixture of primary colours, the quantity and quality of each being given, to know the colour of the compound’.* Newton vergeleek de spectrale kleuren van de zon met de loop van muzieknoten, vol- gens een Dorische modus vergelijkbar met de ‘witte’ toonladder op de piano, en verbond hen met planetaire symbolen. Hij begon met D en verdeelde de omtrek volgens muzikale verhoudingen in bogen van DE naar CD. Elk segment kreeg een spectrale kleur, beginnend met **rood** voor DE, via **oranje**, **geel**, **groen**, **blauw**, **indigo**, tot **violet** voor CD. Hij gaf de ‘graviteitscentra’ van de kleuren aan met de punten p, q, r, s, t, u en x. Het midden van de cirkel, O, veron- derstelde hij wit. Kleuren buiten het spec- trum, Z, beschreef hij met hun ligging tussen O en de spectrale kleur Y. Kleuren die elkaar tegenover lagen contrasteerden en harmonieerden volgens Newton het meest. Maximkaaa 2010 wikipedia.org. RGB-kleurenvulling 2014 Kalab

Naar gelang hoe sterk innerlijke spanningen zijn, kan het onbewuste op elk moment ongevraagd compenserend materiaal aandragen. Voor Jung krijgt dit vooral in de tweede levenshelft betekenis, omdat de libido, de psychische energie, zich dan toenemend naar binnen keert. Kwaliteiten die men afkeurde, vergeten had of niet eens aan zich opmerkte kunnen zich aan het bewustzijn aanbieden, om ‘geïntegreerd’ te worden, ten einde om te worden wie men in wezen is. Is het ik sterk genoeg om het materiaal dat het onbewuste aandraagt een gezonde plek in het bewustzijn te geven, wordt een stukje van het onbewuste bewust en in de persoonlijkheid opgenomen die daardoor groeit en rijpt.

Gewoonlijk is het standpunt van het onbewuste namelijk een complement of compensatie van het bewustzijn, en daarom onverwacht ‘anders’ (Jung VW 5: 52). Hoewel het onbewuste in het algemeen complementair is aan het bewustzijn, heeft toch in een afzonderlijk geval de complementering geen mechanisch en daarom zonder meer te voorspellen karakter, maar gedraagt zich doelmatig en intelligent; daarom kan zij als compensatie worden opgevat (VW 8: 366).