Damp in het hof

Hoe verder naar rechts men op het schilderij Gerard van de Rijp in zijn tuin kijkt hoe dieper men de tuin in kijkt. Daar nemen de kleuren een toenemend blauwig tot wittig toon aan. Het hof, de tuin, de hoftuin is een Hollands landschap.

Om de illusie van diepte en verte te versterken en geloofwaardiger te maken, gebruikten landschapsschilders naast het perspectief steeds meer de kleurverandering van groen via bruin naar blauw en wit. In de ‘grote hoftuin’ van Van de Rijp, die gemeten aan de wijdde van andere landschappen alsnog klein is, valt de verandering in de kleurtoon te meer op. Een impressie van heiige lucht ontstaat en past goed bij de wolken die boven de tuin trekken, die tevens de tuin als Hollands landschap lijken te typeren. Mogelijk heeft het net nog geregend? Dit zou de verzadigde kleuren van de aarde, de daken, het groen en niet te vergeten het krachtige stralen van de bloemen­bloesems kunnen verklaren.

echter, de heiige lucht, de dunne damp, herinnert wederom aan... Genesis. Namelijk aan hoofdstuk twee. In de eerste dagen van de nog paradijselijke schepping, viel nog geen regen, maar bevochtigde een damp de aarde:

Dat ij. Capittel 5 Want God die Heere en had noch niet laten reghenen opter aerden, Noch daer en was geen mensche die tlant bouwen ende tuelen soude. Mer een fonteyn gincker op vander aerden, ende maecte vochtich al tlant.

Liesveltbijbel 1542

Het ij. Capittel. 5 Want de Heere Godt en hadde niet doen regenen op der aerde, ende daer en was geen mensche geweest om den aerdboden te bouwen. 6 Maer een damp was opgegaen uyt der aerde: ende bevochtichde den gantschen aerdbodem.

Statenvertaling 1637

Zou ook dit detail enkel toevallig zijn en geen opzettelijke zinspeling van een doops­gezinde die zijn eigen stukje aarde koesterde? Als onze ‘tuinkunstenaar’ van schrijvers als Van der Groen, de hovenier van de Prins, geïnspireerd was, dan wilde hij in zijn tuin aannemelijk opzettelijk ‘een beetje paradijs’ herstellen. De damp in de lucht hoorde bij het klassieke Bijbelse beeld van het paradijs.

Als doopsgezinde had Van de Rijp zich als ‘mondige’ laten dopen en koesterde een bewuste houding tot water, als een teken van verbond en goed geweten. Op het schilderij Gozewijn Centen en zijn gezin houdt de vader zijn linker hand over het fontein in de vijver op de achter­grond. De grotere broer, Jan met het schelpje in zijn rechter hand, ‘trekt al naar het water’ van de bron rechts in het schilderij. Van de Rijp had in zijn hoftuin fontein noch vijver en maakte met het damp het water zichtbaar.

Heiige lucht en dampende aarde herinneren echter aan een nog veel ouder metafoor. Namelijk aan het voorchristelijke en voor-joodse metafoor voor de eeuwige wissel­werking tussen het mannelijke en het vrouwelijke, waar de hemel­lucht de aarde bevochtigt, vruchtbaar maakt, bevrucht en laat vruchten, letterlijk en metaforisch.