Schoppen, Harten, Klaveren en Ruiten
♠
♥
♣
♦
Voor China betuigen teksten het bestaan van speelkaarten vanaf de zevende eeuw. De meeste West-Europese steden betuigen speelkaarten sinds de jaren zestig van de vertiende eeuw.
De volgorde van mededelingen over speelkaarten laat daarop sluiten, dat zij zich vanuit Italië snel over de Alpen verspreiden. Zij werden met houtdruk op papier geprint. In Italië werden zij als snel verboden omdat spelers in schulden verstrikt raakten. IJverige monniken, zoals Bernhard van Siena, verbranden speelkaarten, pruiken en ander ‘laster’ op brandstapels. De eerste sets speelkaarten waren handgeschilderd en uiterst kostbaar. Pas met de uitvinding van de drukpers in de vijftiende eeuw verspreidden zich speelkaarten snel. Zij werden eerst nog van hand ingekleurd en ook educatief gebruikt. (Janssen 1965, Koreny 1974)
Slechts enkele van de ruim vierhonderd perkenstalen van Van der Groen van 1699 tonen de Franse kleuren van het kaartspeel. Harten valt in het oog, dan Schoppen, soms kom je ook Klaveren of Kruis tegen, Ruiten echter vrijwel niet. In niet één van zijn vierhonderd voorbeelden combineerde Van der Groen alle vier kleuren. Vergeleken met deze standaard van de Hovenier van de Prins Van der Groen verschijnt Van de Rijps perkenvormgeving individualistisch en uniek.
Compositie en perspectieffouten staan niet toe, om honderd percent zeker van te zijn, dat Van de Rijp daadwerkelijk de vier kleuren van het kaartspel in de rechter perkenmandala gebruikte. Doch lijkt het erop. Indien hij de vier kleuren daadwerkelijk gebruikte en zich hoogst persoonlijk daarvoor te plaatste, relateerde hij zich aan de symbolen en wat zij toen vertegenwoordigden:
Kleur | Stand | Kwaliteit | Tarok / Tarot | Element | |
---|---|---|---|---|---|
♠ | Schoppen | adel & militair | wijsheid | zwaarden | lucht |
♥ | Harten | geestelijkheid | vastberadenheid | bekers | water |
♣ | Klaveren | boeren & arbeiders | vruchtbaarheid | staven | vuur |
♦ | Ruiten | burgers & kooplieden | vroomheid | munten | aarde |
Schoppen, ♠, stond voor adel en militair, Harten, ♥, voor de geestelijkheid, Klaveren, ♣, voor boeren en arbeiders, en Ruiten, ♦, voor burgers en ... kooplieden. Zo getuigt Van de Rijps standenmandala woordeloos van de aanzienlijke tegenstellingen tussen de standen en over hoe de doopsgezinde koopman en tuinkunstenaar zichzelf in zijn maatschappij zag. Dat hij de kleuren van het kaartenspel in zijn tuin gebruikt, spreekt voor een voor zijn tijd zekere vrijzinnige instelling en houding. Streng religieuze mensen veroordeelden het kaartenspel als ‘duivels’. Vandaag nog heet de Tarot ‘Plaatjesboek’ of ‘Bijbel van de duivel’.
Van de kleurenvariaties die bestonden zetten zich de Franse of Anglo-Amerikaanse symbolen door, grafisch vereenvoudigd en in zwart en rood, hoewel de Italiaanse en Spaanse kleuren eerder werden gebruikt. Alsnog gebruiken verschillende landen verschillende kleuren:
Franse & Anglo-Amerikaanse kleuren | ||||
---|---|---|---|---|
Symbool | ||||
Frans | Trèfle | Pique | Cœur | Carreau |
Engels | Clubs | Spades | Hearts | Diamonds |
Duits | Kreuz | Pick, Schippen | Herz | Karo, Eckstein |
Nederlands | Klaveren | Schoppen | Hart | Ruiten |
Duitse kleuren | ||||
Symbool | ||||
Duits | Eichel, | Blatt, Grün | Herz, Tot | Schellen |
Nederlands | Eikel | Blad, Groen | Hart, Rood | Klokjes |
Zwitserse kleuren | ||||
Symbool | ||||
Duits | Eichel | Schilten, Wappen | Rosen | Schellen |
Nederlands | Eikel | Wapenschild | Roos | Klokjes |
Italiaanse en Spaanse kleuren, Tarok & Tarot | ||||
Symbool | ||||
Italiaans | Bastoni | Spade | Coppe | Denari |
Spaans | Bastos | Espadas | Coppas | Oros |
Nederlands | Staven, stokken | Zwaarden | Bekers | Munten |
Symbolen: commons.wikimedia |
De vergelijking van de symbolen van de verschillende geografische regio's verduidelijkt hun symbolisme. Klaveren, eikel en staven vallen boeren toe te ordenen; Schoppen, blad, schilden en zwaarden adel en militair; Harten, rozen en bekers of kelken de geestelijkheid; en Ruiten, klokjes en munten kooplieden en handelaren. Tevens kunnen de zwarte symbolen, Klaveren en Schoppen, symbolisch mannelijk, en de rode symbolen, Harten en Ruiten, symbolisch vrouwelijk gelezen worden.
Vandaag leggen voorschriften de vorm van kaartensets en hun symbolen vast. Themasets tonen filmsterren, folkloremotieven, landen, steden, stripfiguren, vorstenhuizen en meer. Salvador Dali en andere kunstenaars creëerden geheel eigen sets. De achterkant van alle kaarten zijn exact identiek, zodat men niet weet welk blad de medespeler in handen heeft.
Conventionele kaartenbladen dragen reeksen van cijfers en figuren in de vier kleuren. Men onderscheidt per kleur drie of vier figuurkaarten, die zeer verschillend uitgewerkt kunnen zijn. Een Joker of clown kan elke kaart vertegenwoordigen. De getallenkaarten lopen van één tot en met tien. Bij Scat vallen de cijfers twee tot zeven weg en bij andere spelen twee tot tien. De één heeft als aas vaak een speciale plek en functie. Veel kaartensets tonen in de linker bovenhoek het nummer of de beginletter van de naam van de kaart:
Frans | Valet | Chevalier | Dame | Roi |
Engels | Jack | Knight | Queen | King |
Duits | Bube | Ritter | Dame | König |
Nederlands | Page | Ridder | Vrouw | Koning |
De Tarok-set bevat vierentwintig troef kaarten. Als tieners speelden mijn vrienden en ik Tarok op de daarvoor bedoelde speltafels in parken in Wenen. De symbolische betekenissen die men de kleuren, cijfers, beeld- en troefkaarten gaf en nog geeft verschillen aanzienlijk. Zij kunnen nogal tegenstrijdig zijn, wat al uit de gebruikte symbolen begrijpelijk wordt:
Frans symbool | Klaveren ♣ |
Schoppen ♠ |
Harten ♥ |
Ruiten ♦ |
---|---|---|---|---|
Spaans | Beker | Zwaarden | Munten | Staven |
Alternatief | Schaal, ketel | Dolk, mes | Pentakel, schijf | Stok, tak |
Alchemie | water | lucht | aarde | vuur |
Tarot van de oorsprongen | ziel | bloed | sieraad | natuur |
typische betekenis vandaag | emotie, instinct | denken, intellect | materie, stof, praktijk | wil, kracht, intuïtie |
- 100 jaar Rijpenhofje
- Het Rijpenhofje
- Schilderijen
- Waardering
- Gerard van de Rijp in zijn tuin
- Het spirituele hof
- Het beminde hof
- Het analytische hof
- Appels en peren vergelijken
- Alchemie, Chassidisme en tuinkunst
- Jungiaanse en symbolische psychologie
- Van de Rijps tuinkunst als onbewuste expressie
- Van de Rijp als Adam
- Van de Rijps anima en zelf
- De tuin als archetype
- De roos als archetype
- De stokroos als archetype
- Stok en staf
- De boom als archetype
- De plant als opus magnum
- De perkenmandala's
- De hogere én de lagere mens
- Een momentopname van innerlijke rijping
- Vier, drie, twee en één in het tuinportret
- Onvermoeide fascinatie
- Een leven lang
- Conclusie en wens
- Gozewijn Centen en zijn gezin
- Schilderijen
- Het Rijpenhofje in 1982
- Reglement voor het Rijpen Hofje 1837
- Vier eeuwen hofjes in Amsterdam
- Dank
- Bronnen