Van de Rijps perkenmandala's
Achter de negen rechthoekige perken op de voorgrond legde Van de Rijp drie perken aan in de vorm van mandala's. Van der Groen leverde zo'n vierhonderd vierkante voorbeelden aan, maar de tuinkunstenaar Van de Rijp schiep zijn heel eigen individuele vormen, die van de conventies van zijn tijd nogal afwijken.
mandala van Vishnu Schilderij, Pata / Paubha, Nepal 1420 Minerale pigmenten op katoen, 72 x 59 cm Nasli en Alice Heeramaneck Collectie Redtigerxyz 2007 wikipedia.org
Strikt genomen betekent mandala ‘cirkel’, of ‘magische cirkel’, van Sanskriet मण्डल, maṇḍala, cirkel, Tibetaans དཀྱིལ་འཁོར།, dkyil ‘khor. Een mandala is oorspronkelijk een figuratief geometrisch kijkbeeld. In de Tibetaanse kunst en in het Tibetaans boeddhisme is de mandala een geometrisch model van de metafysische kosmos. In het Hindoeïsme en Boeddhisme heeft de mandala een religieuze of magische functie. Het helpt, om via meditatie complexe samenhangen te verinnerlijken. Vaak is een mandala een vierkant of cirkel, opgebouwd rond een middelpunt.
‘Whirling Logs, part of the Night Chant’ Navajo tapijt na een zandschildering, 1940 Tulsa, Oklahoma, Gilcrease Museum JanManu 2012 commons.wikimedia
Velen zullen, als ze het woord ‘mandala’ horen, denken aan Tibetaanse mandala's. Echter zijn mandala's een universeel verschijnsel en wordt het woord mandala ook gebruikt voor vergelijkbare structuren in andere culturen en vergelijkbare expressies in de kunst en van individuen. Een mandala kan een klein tekeningetje zijn, een omvangrijke en ingewikkelde kunstige uitwerking, zoals een groot Indiaans zandschilderij, of een groot gebouw dat het universum symboliseert.
De mandala gebruikt natuursymbolen en is een aardse plaats van wat de Jungiaanse psychologie het ‘Zelf’ noemt. De mandala staat bij wijze van spreken tussen hemel en aarde. Zoals het Joodse בֵּין הַשְּׁמָשׁוֹת, ‘bayin ha'shmaschot’ met onder meer de betekenis ‘tussen de zonnen’, het moment net vóór sabbatbegin, voordat drie sterren aan de hemel staan (Kalab 1999).
Stefan Lochner 1400 - 1451 ‘Muttergottes in der Rosenlaube’ ‘Madonna im Rosenhag’, 1448 Maagd of Madonna van het Roze Prieel ‘Altkölner Malschule’, gemengde techniek op hout, 51 × 40 cm Wallraf-Richartz-Museum, Keulen Yorck Project, Direct Media Eloquence 2005 commons.wikimedia
Psychologisch gezien is de mandala een ‘derde plaats’ een heeft een transcenderende, een overbruggende functie tussen het onbewuste en het bewustzijn; het bevat en overstijgt tegenstellingen. Het typerende menselijke symbool van het overstijgen van de mannelijke en vrouwelijke symboliek is het hermafroditische kind, dat zowel mannelijk als ook vrouwelijk is en nog leeft in zijn heelheid in een onverdeelde wereld. Het onderscheidt nog niet tussen aards en onaards. God is hem vader en vader is hem god, moeder is hem wereld en wereld is hem moeder tegelijk (Neumann 1992: 51).
Jung observeerde, dat dit kind-motief uitermate veranderbaar is en alle mogelijke vormen kan aannemen, zoals de vorm van een edelsteen, een parel, een bloem, een vat, quaterniteit, gouden bol en vergelijkbare beelden (50). De symbolische wereld wederom, die bij dit ‘kind’ hoort, dat als symbool midden in de mandala leeft, is de mandala, de mandala als de bevattende en lichtende ‘geest-moeder’ of Sophia (52).