Het alchemistische transformatieproces
Van vier via drie en twee naar één
Het ‘Rosarium Philosophorum’, de Rozentuin van de filosofen, werd als deel twee van ‘De alchimia Opuscula complura veterum philosophorum’ in 1550 in Frankfurt gepubliceerd. Aangewezen Europese bibliotheken bewaren originele manuscripten van deze alchemistische verhandeling, waaronder het Vaticaan en de Bibliotheca Philosophica Hermetica in Amsterdam. Op de titelpagina discuteren filosofen de productie van de steen der wijzen. De twintig illustrerende houtsneden herinneren aan illustraties in het ‘Buch der heiligen Dreifaltigkeit’ van 1410.
Rosarium Philosophorum: Mercurisusbron en quaterniteit Grataroli, Guglielmo & Morienus, 1610 Houtsnede op papier, 7 x 7 cm. Deutsche Fotothek, FotothekBot 2009 commons.wikimedia
Al de eerste illustratie voert in het hart van alchemistische symboliek. De quaterniteit van vier sterren in vier hoeken representeert vier rivaliserende elementen. De vijfde ster representeert het éne van de vier, hun kwintessentie. Het bassin is het hermetische vat, de retort voor het transformatieproces in de ‘mare nostrum’, onze zee, het duistere en chaotische eeuwige of goddelijke water. Het vat is tevens de baarmoeder waarin de ‘foetus spagyricus’ -, van Grieks spao, scheiden, en ageiro, verenigen, samenvoegen -, de homunculus, het mensje, rijpt. Het ronde vat is de matrix van de volmaakte vorm. De vier rivaliserende krachten moeten in het ronde verenigd worden, zoals op de fonteinrand staat: ‘Eén is de minerale, de plantaardige en de dierlijke Mercurius’. Waarbij het woord plantaardig, ‘vegetabilis’, op psychisch wijst. De zes vertegenwoordigt samen met Mercurius, als vader van de metalen, zeven metalen of planeten. Mercurius is tevens de moeder van de zeven, omdat hij zich zelf vader en moeder is. Uit de zee verrijst de Mercuriusbron met drie namen voor drie verschijningwijzen van Mercurius, ‘maagdenmelk’, ‘bronazijn’ en ‘levenswater’. Hoewel hij een trias en triniteit vertegenwoordigt draagt hij vele namen. Zon en maan zijn ouders en acolieten van de mystieke transformatie. De tweekoppige mercuriusslang toont Mercurius’ tweevoudige natuur. Zij spuwen vuur waaruit twee rookzuilen van Maria komen. Zodra deze gecondenseerd zijn kan het proces van voortschrijdende reiniging opnieuw beginnen. (Jung VW 3: 170-172)